Avşa Adası Tarihi

Avşa Adası tarihi boyunca birçok farklı isme sahip olmuştur. Orta Çağdan itibaren Bizans İmparatorluğu tarafından kullanılan ada Afissia, Afussia, Afosssua isimlerini almıştır.

Avşa Adası Tarihi açıdan önemli gelişmelere tanık olan Avşa Adası, Bizans İmpartorluğu zamanında sürgün yeri olarak kullanılmıştır. Yerleşik bir yaşam olmadığı için adada bu dönemden çok az sayıda eser kalmıştır. Avşa’nın sahip olduğu tek tarihi eser St. Gerorge Manastırı’dır. Günümüze kadar sadece temelleri kalan manastırdan başka bölgede eser bulunmamaktadır. Eserlerin çoğu korunmadığı için günümüze kadar maalesef ulaşamamıştır.

Avşa Adası’nın Tarihteki İsimleri

“Adanın yüzyıllar içinde değişerek gelen birçok ismi vardır. KYZİKOSLU PİONESES (PROPONTİS) adalarını anlatırken Meryem Ana Manastırı nedeniyle PANGİA adının verildiğini bahseder. Marmara Adalarında tarihi incelemeler yapan GEDEON a göre Patrikhane tarafından verilen 1892 tarihli Tavsiyenamede ise, adanın ismi AOUSİA şeklinde yazılmıştır. Rumlar adayı terk etmeden önce ise AFİSSİA ismini kullanmışlardır. Adanın ismi daha sonraki zamanlarda Araplar Adası olarak da anılmıştır. Yakın zamanlarda adanın resmi adı TÜRKELİ olmuştur. Daha sonraları ve günümüzde de adanın tarihi isminin Türkçeleştirilmiş şekli olan AVŞA kullanılmaya başlanmıştır. Adanın ilk yerli halkı hakkındaki ilk yazılı bilgiler coğrafyacı STRABON ile tarihçi PLİNİUS’ un kitaplarında bulunmaktadır. Toprak durumu yüzünden hiçbir zaman zengin olamamış bağımsız bir idareye kavuşamamış olan ada tarih içinde çevresinde hakim olan kuvvetin arkasından gitmiştir. Hıristiyan din adamları için bir sürgün yeri olarak kullanılmış ve bütün orta çağ boyunca boş kalmıştır.” 

Taş devrine kadar dayanan tarih ile Avşa kumsallarında bulunduğu belirtilen çeşitli çakmaktaşı, kemik gibi aletler, değirmentaşları ve değişik baltalar, adadaki yerleşimin yeni taş devrine (neolitik çağ) kadar uzandığını doğruluyor. Adanın yüzeyinde taş devri, ilk tunç çağı, Helenistik, Roma, Bizans ve Osmanlı dönemine ait çanak çömlek parçaları rastlanıyor. Bugüne kadar arkeolojik kazı yapılmaması, birçok tarihi eserin gün yüzüne çıkmasını da engellemiş. Adının kökeni Tarihçi Plinius’un eserlerinde “Ophiussa” olarak anılan Avşa, Bizans tarihinde ise “Afousia” olarak geçer. La Mottraye, 17. yüzyıl başında, adaya buradaki Meryem Ana Manastırı nedeniyle Pnagia adı verildiğinden bahseder. Marmara adalarında tarihi incelemeler yapan Gedeon’a, Patrikhane tarafindan verilen 1892 tarihli vasiyetnamede ise, adadan “Aosia” olarak bahseder. Rumlar adayı terk etmeden önce ise “Afissia” adını kullanmışlardı. Araplar adını ise, Adanın doğu kıyısında yer alan Yiğitler (Araplar) köyünden almaktadır.. Arap ordularının, İstanbul’u kuşattığı 672-678 yılları arasında Arap donanması bu bölgede konaklamış ve çok sayıda Arap buraya yerleşmiş. Yiğitler köyünün halen kullanılan diğer adının “Araplar” olmasının nedeni de bu. Bir süre Araplar köyü nedeniyle “Araplar Adası” olarak da anılan adanın resmi adı, bir süre önce “Türkeli” yapılmış, tarihi isminden Türkçeleştirilmiş olan “Avşa” kullanılmaktadır.

30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan Lozan Barış Antlaşması  hayata geçirilip ve yüz binlerce insanın hayatını değiştiren, mübadele olayı: Yunan ve Türk halklarının değiş tokuş olmasına bölgede ki Rum halkın göç etmesine ve Adaya Yunanistan da yaşayan Türk halkının yerleşmesine vesile olmuştur.

Bizans İmparatorluğu’ndan Sonra Avşa Adası Tarihi

Bizans İmparatorluğunun sona ermesinden sonra Türklerin eline geçen Avşa’da farklı etnik gruplar yaşamıştır. Ada bu süreçte Türkler, Rumlar ve Yahudilere ev sahipliği yapmıştır. İki gruba ayrılan Avşa’nın Yiğitler bölümünde Türkler ve Araplar yaşamışlardır. Diğer bölgelerinde ise Yahudiler ve Rumlar yaşamışlardır. Daha sonraki yıllarda Rumlar ve Yahudiler adadan uzaklaştırılarak sadece Türkler Avşa’da kalmıştır. Bölgede Rum döneminden kalan az sayıda Rum Türkü halen varlığını sürdürmektedir. Avşa’ya geldiğinizde Kıbrıs şivesi ile konuşan ada yerlisine rastlamak mümkümdür. Bu kişiler daha çok adanın sahil kesiminde oturmaktadır.

Çok yakın zamana kadar Türkeli ismiyle bilinen ada 2005 yılında Avşa ismini almıştır. Avşa 2014 yılında Marmara Adalar Belediyesi’ne bağlanarak beldeden mahalle statüsüne düşmüştür.

Kaynak : Avşa Adası Tarihi